THIÊN 15: Trị bệnh Hoàng đản

ĐIỀU 1
Thốn khẩu mạch Phù mà Hoãn, Phù là phong, Hoãn là Tý, Tý không phải là Trúng phong, tay chân bứt rứt khó chịu, sắc của Tỳ phải là sắc vàng, do ứ nhiệt gây nên).

ĐIỀU 2
Phu dương mạch Khẩn mà Sác, Sác là nhiệt, nhiệt thì  tiêu cốc (thường ăn, hay đói), Khẩn thì  hàn, ăn vào sinh đầy. Mạch bộ xích Phù là Thận bị tổn thương. Phu dương mạch Khẩn là Tỳ bị tổn thương. Phong hàn chọi nhau, ăn cơm  vào thì bị choáng váng, cốc khí không tiêu, trong Vị có thấp nhiệt, trọc khí chảy xuống, tiểu tiện không thông, Âm bị hàn, nhiệt chảy vào Bàng quang, mình mẩy đều vàng, gọi là chứng Cốc đản.
            Trên trán đen, hơi ra mồ hôi, lòng bàn tay, bàn chân nóng, sốt về chiều, Bàng quang đau quặn, tiểu không thông, gọi là chứng Nữ lao đản. Bụng giống như bệnh thủy thì không trị được.
            Trong Tâm bứt rứt mà nóng, không ăn được, thỉnh thoảng muốn nôn,  gọi là chứng Tửu đản.

ĐIỀU 3
Dương minh bệnh, mạch Trì, ăn khó no, no thì  phát phiền, đầu choáng váng, tiểu tiện hẳn khó, đó là muốn phát bệnh Cốc đản, tuy cho xổ đi nhưng bụng vẫn đầy, sở dĩ như vậy, vì là mạch Trì.

ĐIỀU 4
Bệnh Tửu Hoàng đản, tiểu sẽ không thông, trong tim nóng, dưới bàn chân nóng, là chứng của nó.

ĐIỀU 5
           

ĐIỀU 6
            Tửu đản, trong tim nóng, muốn nôn, cho nôn thì sẽ khỏi bệnh.

ĐIỀU 7
Tửu đản, dùng phép hạ, lâu ngày thành bệnh Hắc đản, mắt xanh, mặt đen, trong Tâm giống như là  ăn tỏi, đại tiện phân đen, da mất cảm giác, mạch Phù, Nhược tuy đen nhưng hơi vàng, cho nên biết.

ĐIỀU 8
Thầy nói:  Bệnh Hoàng đản, sốt, phiền, suyễn, bụng đầy, miệng khô, vì lúc bệnh phát, thì hỏa cướu mồ hôi đi, là sở đắc của hai nhiệt. Những người mắc bệnh Hoàng đản thì do thấp gây nên. Toàn thân phát nhiệt mà vàng, trong bụng nóng,  là nhiệt ở lý, nên dùng phép hạ.

ĐIỀU 9
Mạch Trầm, khát muốn uống nước, tiểu không thông đều phát vàng da.

ĐIỀU 10
Bụng đầy, lưỡi mầu vàng không tươi, nóng nảy không ngủ được, đều thuộc bệnh Hoàng đản kinh niên.

ĐIỀU 11
Bệnh Hoàng đản, 18 ngày là một chu kỳ, trị nó 10 ngày thì giảm. Ngược lại, nếu không giảm mà lại nặng thêm thì khó trị.

ĐIỀU 12
Đản mà khát thì khó trị, Đản mà không khát có thể trị. Bệnh phát ở âm bộ, người bệnh sẽ nôn mửa, bệnh phát ở dương bộ, người bệnh lạnh run mà phát sốt.

ĐIỀU 13
Bệnh Cốc đản, nóng lạnh, không ăn, ăn vào thì đầu choáng váng, trong ngực không yên, lâu lâu phát vàng da, đó là Cốc đản, Nhân Trần Cao Thang chủ về bệnh ấy.
 
NHÂN TRẦN CAO THANG
            Nhân trần cao  6 lượng              Chi tử  14 quả
            Đại hoàng  2 lượng
            Dùng 1 đấu nước, trước sắc Nhân trần giảm 6 thăng cho 2 vị kia vào sắc còn 3 thăng, bỏ bã, phân 3, uống nóng, 3 lần. Tiểu tiện nên lợi, tiểu ra như nước Bồ kết, sắc đỏ tươi. Một đêm bụng giảm, sắc vàng theo tiểu tiện mà ra.

ĐIỀU 14
Người bị bệnh Hoàng đản, chiều về thì phát sốt, mà lại sợ lạnh, đó là vì phòng dục sinh ra bệnh, Bàng quang đau dữ dôi, bụng dưới đầy, khắp mình vàng, trên trán đen, dưới chân nóng, nhân đó gây ra bệnh Hắc đản, bụng trướng như bị thủy thũng, đại tiện phân đen, có khi lỏng, đó là bệnh Nữ lao chứ không phải bệnh thủy. Bụng đầy thì khó trị, Tiêu Thạch Phàn Thạch Tán chủ về bệnh ấy.
TIÊU THẠCH PHÀN THẠCH TÁN
            Tiêu thạch - Phàn thạch (đốt), lượng bằng nhau.
            Tán bột, dùng nước cháo Đại mạch uống 1 muỗng, ngày 3 lần, bệnh theo đại tiện ra, tiểu tiện màu vàng, đại tiện đen là đúng.

ĐIỀU 15
Tửu Hoàng đản, trong Tâm não nùng hoặc nóng, đau. Chi Tử Đại Hoàng Thang chủ về bệnh ấy.
 
CHI TỬ ĐẠI HOÀNG THANG
            Chi tử  14 quả               Đại hoàng  1 lượng
            Chỉ thực  5 quả              Đậu thị  1 thăng
            Dùng 6 thăng nước, sắc còn 2 thăng, phân 3, uống nóng.

ĐIỀU 16
Người mắc bệnh Hoàng đản, chỉ nên dùng phép lợi tiểu, nếu mạch Phù, nên dùng phép phát hãn để giải, Quế Chi Gia Hoàng Kỳ Thang chủ về bệnh ấy.
 
QUẾ CHI GIA HOÀNG KỲ THANG
            Quế chi  3 lượng                       Thược dược  3 lượng
            Cam thảo  2 lượng                     Sinh khương 3 lượng
            Đại táo  12 quả              Hoàng kỳ  2 lượng
            Dùng 8 thăng nước, sắc còn 3 thăng, uống nóng 1 thăng, một lát sau ăn cháo nóng hơn 1 thăng, để hỗ trợ sức thuốc, uống nóng, cho hơi ra mồ hôi. Nếu không có mồ hôi, lại uống thêm.

ĐIỀU 17
Các chứng vàng da, dùng Trư Cao Phát Tiễn để trị.
 
TRƯ CAO PHÁT TIỄN
            Trư cao  nửa cân                       Loạn phát (bằng trứng gà)  3 nắm
            Hòa chung rồi sắc, tóc tan hết là thuốc thành, chia làm 2 lần uống. Bệnh theo đường tiểu thoát ra.

ĐIỀU 18
Bệnh Hoàng đản, Nhân Trần Ngũ Linh Tán làm chủ.
 
NHÂN TRẦN NGŨ LINH TÁN
            Nhân trần cao (bột)  10 phân                   Ngũ linh tán  5 phân
            2 vật hòa chung, trước khi ăn cơm , uống 1 muỗng, ngày 3 lần.

ĐIỀU 19
Hoàng đản, bụng đầy, tiểu không thông mà đỏ, mồ hôi tự ra, đó là biểu hòa, lý thực, nên dùng Đại Hoàng Tiêu Thạch Thang.
 
ĐẠI HOÀNG TIÊU THẠCH THANG
            Đại hoàng  4 lượng                   Hoàng bá  4 lượng
            Tiêu thạch  4 lượng                    Chi tử  15 quả
            Dùng 6 thăng nước, sắc còn 2 thăng, bỏ bã, cho Tiêu thực thạch vào, lại sắc còn 1 thăng, uống hết 1 lần.

ĐIỀU 20
            Bệnh Hoàng đản, tiểu tiện không đổi mầu, muốn tự thông, bụng đầy mà suyễn, không thể trừ nhiệt, nhiệt trừ thì sẽ bị nôn ói. Nêó có nôn, Tiểu Bán Hạ Thang chủ về bệnh ấy.
 
TIỂU BÁN HẠ THANG
            Bán hạ  1 thăng                         Sinh khương nửa thăng
            Dùng 7 thăng nước, sắc còn 1 thăng rưỡi, chia 2 lần, uống nóng.

ĐIỀU 21
            Các chứng vàng da, bụng đầy mà nôn, nên dùng Sài Hồ Thang (tức Tiểu Sài Hồ Thang).
 
TIỂU SÀI HỒ THANG PHƯƠNG
            Sài hồ  nửa cân                         Hoàng cầm  3 lượng
            Nhân sâm  3 lượng                    Cam thảo  3 lượng
            Bán hạ  nửa cân                        Sinh khương 3 lượng
            Đại táo  12 quả
            Dùng 1 đấu 2 thăng nước, sắc còn 6 thăng, bỏ bã, lại sắc còn 3 thăng, uống nóng 1 thăng, ngày uống 3 lần.

ĐIỀU 22
Con trai bị Hoàng đản, tiểu tiện tự thông, nên dùng Tiểu Kiến Trung Thang
 
TIỂU KIẾN TRUNG THANG
            Quế chi  3 lượng (bỏ vỏ) Cam thảo  1 lượng (nướng)
            Đại táo  12 quả                          Thược dược  6 lượng
            Sinh khương 3 lượng                 Giao di  1 thăng
            Dùng 7 thăng nước, sắc còn 3 thăng, bỏ bã, cho Giao di vào, lại sắc nhỏ lửa cho tan ra, uống nóng 1 thăng, ngày uống 3 lần.
 
PHỤ PHƯƠNG
 
+ QUA ĐẾ TÁN  Trị các chứng Hoàng đản.
 
            Qua đế  1 phân (rang vàng)                     Xích tiểu đậu  1 phân (đun)
            Tán bột, dùng 7 hợp  Hương thị sắc còn nước, dùng 1 muỗng tán, uống nóng. Không thổ, thêm lên chút ít, thổ được thì thôi (Người rong huyết và người hư nhược không được dùng).
 
+ MA HOÀNG THUẦN TỬU THANG (Thiên Kim Phương): Trị Hoàng đản.
            Ma hoàng  3 lượng. Dùng rượu tốt 5 thăng, sắc còn 2 thăng rưỡi, uống hết 1 lần. Mùa đông dùng rượu, mùa xuân dùng nước sôi.